Wojewódzki Szpital Specjalistyczny nr 4
Pierwotnie nie był placówką szpitalną. Powstał jako fundacja kościelna. Był to Dom dla Kalek pw. św. Ducha (niem. Krüppelheim zum hl.Geist), czyli zakład opieki na dziećmi kalekimi. W drugiej połowie XIX w. tradycyjne przytułki zaczęto przekształcać w nowoczesne ośrodki leczniczo-rehabilitacyjne i wychowawcze. Trafiali tam ludzie niepełnosprawni, w tym osoby z wadami rozwoju psychicznego, upośledzone dzieci, jak również inwalidzi wojenni czy też ofiary wypadków. Po odpowiednim leczeniu i rehabilitacji niektórzy z nich mieli szansę na powrót do samodzielnego życia w społeczeństwie. Inicjatorem jego powstania była diecezja wrocławska. Środki na budowę pochodziły z majątku kościelnego, w tym ze sprzedaży majątków ziemskich, a także kopalni w Chorzowie i w Dębiu koło Katowic. Za uzyskane środki w latach 1910-1912 w Bytomiu wybudowano nowoczesny zakład rehabilitacyjno-wychowawczy dla kalekich dzieci, rodzaj ośrodka dla młodocianych osób niepełnosprawnych i inwalidów. W ośrodku leczyły się dzieci z Dolnego i Górnego Śląska, jak również spod Berlina. Całość zaprojektował Carl Brugger. W dniu 12 października 1912 r. w Bytomiu zjawił się kardynał Georg Kopp, który dokonał uroczystego poświęcenia tej placówki. Do powstania tego ośrodka doszło z inicjatywy dwóch ludzi. Jednym, z nich był ksiądz Reinhold Schirmeisen. Drugim inicjatorem budowy bytomskiego Krüppelheim był biskup wrocławski kardynał Georg Kopp (1837-1914).
Bytomski Krüppelheim zaplanowano jako wielki kompleks składający się z dwóch dużych budynków i z gmachu centralnego, ozdobionego dwoma wieżami. Na poziomie parteru wszystko było połączone pasażami. Był tam budynek operacyjny, budynek kuchenny, jak również dom sióstr zakonnych. W niektórych salach zaprojektowano balkony. W kompleksie znalazła się również sala gimnastyczna, sala do ćwiczeń fizycznych i sala do leżakowania. Zaprojektowano nowoczesne urządzenia i aparaty, w tym dwa aparaty rentgenowskie, lampy kwarcowe, lampy terapeutyczne sollux i liczne przyrządy do zabiegów wodnych. Takie wyposażenie pozwalało na leczenie następstw różnych nieszczęśliwych wypadków, a także wad rozwojowych. W pierwszym okresie personel tego szpitala stanowiło 40 sióstr boromeuszek i 40 cywilnych pielęgniarek i salowych, którymi kierował ordynator zakładu – dr Kurt Seiffert. Miał on również do dyspozycji czterech innych lekarzy, kilku nauczycieli i pracowników technicznych. Co ważne, w zakładzie obok działalności leczniczo – rehabilitacyjnej prowadzono również przyuczenie do zawodów piekarza, introligatora, wikliniarza, ślusarza, mechanika, krawca, szewca, stolarza, zegarmistrza, ogrodnika i rolnika. Dziewczęta uczono gotowania, bieliźniarstwa, krawiectwa i opieki nad dziećmi. To wszystko po to, aby osoby upośledzone lub niepełnosprawne znalazły swoje miejsce w społeczeństwie. W ośrodku było ok. 200 łóżek. Dzieci rehabilitowano za pomocą masaży, naświetlań, diatermii, kąpieli w łaźniach parowych i kąpieli w basenach solankowych. Warto wspomnieć, że w tych basenach używano naturalnej bytomskiej solanki (12%) pochodzącej z miejscowej kopalni. Co warte podkreślenia, Bytomski Krüppelheim zum hl.Geist był prekursorskim zakładem tego typu w całych Niemczech. Dopiero od 1920 r. państwo niemieckie narzuciło na swoje władze samorządowe obowiązek budowy tego typu ośrodków.
Podczas I wojny światowej leżeli w nim również ranni żołnierze. Został zdobyty przez piekarskich powstańców podczas III powstania śląskiego (1921). Gdy wybuchła II wojna światowa, placówka została przejęta na cele wojenne. Leżeli w nim ranni żołnierze. Po wojnie nadał funkcjonował tam szpital. W 1958 r., podobno z inicjatywy wojewody płk-a Jerzego Ziętka, wyremontowano i zmodernizowano cały kompleks budynków, a następnie przekształcono w Centralny Szpital Górniczy w Bytomiu. Uroczystego otwarcia nowej placówki dokonano w dniu 17 grudnia 1960 r. W następnych latach szpital nieustannie się rozwijał. Powstawały nowe oddziały. Do starych budynków dobudowano boczne skrzydła, stojące dotąd odrębnie budynki połączono rodzaj łączników, a całość skomunikowano systemem podziemnych korytarzy. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że w ten sposób zniszczono architektoniczne założenie Bruggera. W grudniu 1998 r. Górniczy Zespół Opieki Zdrowotnej został przekształcony w Wojewódzki Szpital Specjalistyczny nr 4.
Budynek dawnego Szpitala Górniczego ozdobiony jest napisami – cytatami z Hymnu do Ducha świętego. Napis „Veni creator spiritus” na skrzydle od strony kościoła oznacza: „O Stworzycielu Duchu, przyjdź”. To fragment „Hymnu do Ducha Świętego”. Napis: „Accende lumen sensibus” (napis właściwie został skuty – pozostały jedynie ślady po literach) na skrzydle od strony ul. Woźniaka oznacza: „Światłem rozjaśnij naszą myśl”. To fragment tego samego hymnu. Obydwa napisy są dowodem na „kościelną” genezę tego miejsca. Natomiast tylko na jednej bramie wjazdowej zachowały się górnicze młotki, świadek powojennej historii tego miejsca.
Carl Brugger
Urodził się w dniu 3 lipca 1853 r. w Ravensburgu. Mieszkał i uczył się w Monachium. Tam zdobył wykształcenie architektoniczne. Znalazł się na Górnym Śląsku, a konkretnie w Bytomiu. W 1901 r. został miejskim radcą budowlanym (niem. Stadbaurat). Miał ogromny wpływ na rozwój architektoniczny i przestrzenny Bytomia. Praktycznie wszystkie projekty budowy kolejnych obiektów w mieście przechodziły przez jego ręce i noszą jego podpis. Jednocześnie sam projektował. Był zakochany w secesji, więc jego obiekty noszą wyraźne cechy stylu secesyjnego. Często używanym przez niego w projektach surowcem była przepiękna glazurowana, klinkierowa cegła. Bruger stosował charakterystyczne motywy z cegieł klinkierowych o różnych kolorach. Tworzył nie tylko dla Bytomia, ale również dla Saarbrücken, gdzie zaprojektował ok. 20 budynków. Jeżeli chodzi o jego bytomskie dzieła, to możemy do nich zaliczyć:
· budynek Królewskiego Instytutu Higieny w Bytomiu (1902-1905), czyli obecna siedziba Sanepidu,
· budynek szaletu miejskiego w Bytomiu (projekt – sierpień 1905),
· kompleks budynków Krüppelheim zum hl. Geist (1911-1913), czyli późniejszy Szpital Górniczy.
· willa nadburmistrza Brüninga przy Al. Legionów 4,
· miejska oczyszczalnia ścieków przy ul. Łagiewnickiej 9 (1905),
· Szkoła Podstawowa nr 5 przy Alei Legionów (dawniej V Katholische Volksschule),
· Szkoła Podstawowa nr 2 przy Placu Klasztornym (dawniej Neuer Evangelische Schule), obecnie siedziba Poradni Psychologiczno-Wychowawczej i Technikum nr 4,
· budynek obecnego IV Liceum Ogólnokształcącego w Bytomiu (1902), dawniej Städtische Katholische Realschule, później Adolf-Hitler-Schule,
· rozbudowa Szkoły Podstawowej nr 4 przy ul. Chrobrego,
· plany zagospodarowania dzisiejszego Placu Akademickiego czy też Placu Słowiańskiego.
Oprócz tego zaprojektował dla siebie willę, która nieco przekształcona istnieje do dnia dzisiejszego w Bytomiu przy ul. Powstańców Warszawskich 31 (wówczas Gartenstrasse 7). Wybudowano ją w 1911 r. Do dzisiaj jej fasadę zdobi napis z jego nazwiskiem. Wcześniej, przed wybudowaniem tej wilii, Bruggerowie mieszkali na tej samej ulicy, ale pod numerem 3. W 1918 r. przeszedł na emeryturę i wraz z żoną wyjechał z Bytomia do Monachium. Zmarł w dniu 12 marca 1935 r. w Monachium. Był człowiekiem, który miał niesamowity wpływ na wygląd ówczesnego o współczesnego Bytomia.
