poznaj bytom

Willa Bruninga

Georg i Dorothea

Georg Brüning 

Pochodzący z Nadrenii-Westfalii urodził się w dniu 12 sierpnia 1851 r. w majątku Botzlar koło Selm. Pochodził z inteligenckiej rodziny. Jego ojciec był radcą ekonomicznym. Georg ukończył gimnazjum w pobliskim Waarendorf, a później studiował prawo w Bonn, Monachium, Getyndze i w Heidelbergu. W 1874 r. otrzymał tytuł doktora obydwu praw (tytuł doktora uzyskiwał wtedy każdy abiturient studiów, który je pozytywnie zaliczył). Następnie wstąpił do wojska. Minęła go wojna francusko-pruska (1870-1871), ale był naocznym świadkiem procesu jednoczenia się Niemiec pod berłem pruskich Hohenzollernów. W armii dosłużył się stopnia por. rezerwy. W 1880 r. został asesorem sądowym. Pewnie pozostałby w swojej małej ojczyźnie, gdyby pewnego dnia w 1882 r. nie wziął do ręki gazety. Przeczytał rubrykę ogłoszeń. Znalazł tam informację, że miasto Beuthen O.S. na Górnym Śląsku szuka kandydata na prężnego i energicznego burmistrza. Miał wtedy 31 lat. W dniu 20 listopada 1882 r. został wybrany w konkursie burmistrzem miasta Bytom.

Doprowadził do elektryfikacji miasta (1899), a jednocześnie stworzył działającą do dzisiaj sieć wodociągową, a także sieć sanitarnej kanalizacji, co niezmiernie ułatwiło życie mieszkańcom. W 1903 r. w Bytomiu wybudowano pierwszą w Europie biologiczną oczyszczalnię ścieków. Była to najnowocześniejsza i najdoskonalsza technicznie w skali całych Niemiec. Służyła za wzór dla kolejnych podobnych inwestycji w kraju i poza nim. Powstała pierwsza miejsca linia tramwajowa (1904). Z czasem centrum miasta zostało doskonale skomunikowane za pomocą tramwajów. Jednocześnie w mieście zaczęto wznosić różne reprezentacyjne budowle, jak gmach teatru (obecnie siedziba Opery Śląskiej przy ul Moniuszki), w którym grano wtedy sztuki Szekspira czy Moliera, a także opery Wagnera, Verdiego czy Pucciniego, siedzibę Królewskiego Instytutu Higieny (budynek na rogu ul. Rostka i Moniuszki, będący siedzibą Sanepidu), reprezentacyjne koszary 156 Pułku Piechoty (obecnie budynek przy ul. Smolenia, gdzie obecnie przeniosła się część wydziałów Urzędu Miejskiego), a także piękny budynek szkoły realnej (obecnie IV LO na pl. Sikorskiego). Powstała nowoczesna rzeźnia miejska, równie nowoczesny zakład rehabilitacyjno-leczniczy dla młodzieży, obszerny i piękny budynek poczty przy ul. Piekarskiej i wiele innych instytucji, jak również eleganckie kamienice miejskie, głównie w modnym wtedy stylu secesyjnym. Jego współpracownikami byli wybitni mistrzowie budownictwa Paul Jackisch i Carl Brugger, a także radca miejski Siegfried Schaal. Georg pełnił funkcję burmistrza Bytomia przez kolejne trzy dwunastoletnie kadencje, czyli przez kolejnych 36 lat. Za swe zasługi Georg uzyskał tytuł rzeczywistego tajnego radcy oraz prawo noszenia specjalnego złotego łańcucha burmistrzowskiego. Za jego czasów miasto prawie trzykrotnie zwiększyło liczbę swoich mieszkańców. Był dożywotnim prezesem Towarzystwa Wspierania Ubogich, które prowadziło kuchnię ludową, wydawało posiłki i opiekowało się bezrobotnymi (niezależnie od ich narodowości).

W dniu 21 marca 1892 r. został mianowany nadburmistrzem, co oznaczało, że jako wybitny burmistrz został wyłączony spod jurysdykcji władz powiatu bytomskiego. Za swoje dokonania został odznaczony Orderem Czerwonego Orła, Orderem Korony oraz jako wybitny katolik Krzyżem Wielkim Papieskiego Orderu Świętego Grzegorza Wielkiego. W 1919 r. Georg zrezygnował z funkcji nadburmistrza (rada miejska nadała mu dożywotni tytuł burmistrza Bytomia). Zmarł on w dniu 17 września 1932 r. w Bytomi. Został pochowany na cmentarzu Mater Dolorosa I. Jego mogiła już nie istnieje – obecna jest symboliczna. Uroczystości żałobne odbyły się w kościele Świętej Trójcy w Bytomiu w obecności tłumnie zgromadzonych mieszkańców Bytomia. Nic w tym dziwnego – był prawdziwą bytomską legendą. W dniu 12 sierpnia 1926 r. uczczono go tytułem Honorowego Obywatela Miasta Bytom.


   Georg na początku mieszkał w budynku bytomskiego ratusza (na Rynku), po którym już dzisiaj nie ma śladu. Ratusz pozostał na archiwalnych fotografiach, a jego brama jest obecnie bramą cmentarza przy ul. Słonecznej. Później zamieszkał przy ul. Piekarskiej 61 (prawie na rogu Alei Legionów i Piekarskiej). Na tym budynku znajduje się pamiątkowa tablica informująca, że w 1894 r. ów budynek odwiedził kardynał biskup wrocławski Georg Kopp. Następnie zamieszkał na ulicy Strzelców Bytomskich. Mieszkańcy Bytomia w podziękowaniu za to, co zrobił dla miasta w 1901 r. wybudowali i podarowali mu willę przy obecnej Alei Legionów 4 (ówczesne Kurfürstenstrasse 4), bardzo prostą i surową w swoim wyglądzie, zaprojektowaną przez Carla Bruggera. Na fasadzie budynku, pokrytej piękną klinkierówką, do dzisiaj widnieje data zapisana cyframi rzymskimi oraz piękny herb Bytomia, unoszący się w koronie wielkiego dębu. Jeszcze w 1902 r. podjęto decyzję, aby obecna ul. Drzymała nosiła jego imię (niem. Brüningstrasse). W 1931 r. podobnie stało się z sąsiednią Szkołą Podstawową nr 5 (niem. Georg-Brüning-Schule). W 2014 r. plac przez Urzędem Miejskim został ochrzczony jego imieniem.
   Po wojnie przez wiele lat w owym budynku funkcjonowała Wojskowa Komenda Uzupełnień w Bytomiu.

Georg wraz z małżonką Dorotheą mieli 12 dzieci. Najstarszym był syn Ernst Reinhold Stanislaus, który urodził się w dniu 2 maja 1884 r. Dożył dorosłego wieku. Zginął jako żołnierz w dniu 2 wrzesnia 1914 r. na froncie zachodnim. Kolejna była córka Margareth Sophie Emilie, urodzona w dniu 28 kwietnia 1887 r. Niestety, zmarła w dniu 12 grudnia 1893 r. jako sześcioletnie dziecko (epidemia szkarlatyny). W dniu 28 kwietnia 1888 r. Brüningom urodziły się dwie córki bliźniaczki, Marie Julia Ruth oraz Hedwig Johanna, które zmarły w lipcu 1900 r. (epidemia dyfterytu). Miały tylko dwa latka. W dniu 12 października 1889 r. urodził się syn Wilhelm Reinhard, który zmarł w dniu 9 grudnia 1893 r. na szkarlatynę. W chwili śmierci miał cztery lata. W dniu 5 stycznia 1891 r. urodził się syn, który odszedł z tego świata w dniu 9 lipca 1900 r. (epidemia dyfterytu). Miał niecałe dziewięć lat. W dniu 17 lipca 1892 r. urodziła się córka Maria Magdalena, która nie dożyła nawet roku. Zmarła w dniu 20 lutego 1893 r. – podobno na zapalenie płuc. W dniu 31 sierpnia 1893 r. urodził się syn Paul Georg junior, który zginął na wojnie w dniu 6 kwietnia 1917 r. W dniu 13 października 1894 r. urodził się syn Reinhold Emil Johannes. To jedyny syn nadburmistrza, który przeżył swojego ojca. W dniu 11 sierpnia 1896 r. urodził się syn Johannes Laurentius, który zginął w tragicznym wypadku w dniu 4 marca 1911 r. Jego kolega z klasy z Królewskiego Gimnazjum przypadkowo go postrzelił. Podobno ów chłopak miał przy sobie rewolwer, którym chwalił się kolegom. Padł przypadkowy strzał. Jedna z miejscowych gazet później pisała: „Strzał przedziurawił ubranie jednego, urwał guziki, drugiego i odbił się o jego nóż w kieszeni a następnie ugodził trzeciego, syna nadburmistrza dr. Brüninga (…), przeciął (…) jedną z głównych żył i pokaleczył go tak, że chłopak padł bez przytomności”. Na drugi dzień Hans zmarł w szpitalu. W dniu 2 listopada 1901 r. urodziła się córka Maria, która zmarła w dniu 12 kwietnia 1906 r. w wieku niecałych pięciu lat. Ostatnim dzieckiem Brüningów była urodzona w dniu 29 marca 1905 r. była córka Dorothea Christine, która doczekała wieku dorosłego i wyszła za mąż za dr-a Augusta Kaysera (1882-1965). Z tego związku urodziło się trzech synów – August (1927-?), Georg Anton (1930-2016) oraz Johannes Kayser (1932-?). To jedyni wnukowie nadburmistrza. Dorothea w 1910 r. podczas uroczystości odsłonięcia na obecnym Placu Sikorskiego konnego pomnika króla Fryderyka Wielkiego wystąpiła przed cesarzem Wilhelmem II, który w wyrazie podziękowania przekazał jej złotą broszkę wysadzaną drogimi kamieniami. Niestety, broszka zaginęła podczas II wojny światowej. Prawdopodobnie wszystkie dzieci nadburmistrza urodziły się w Bytomiu, a wiele z nich jest w nim pochowanych. Wiadomo jedynie, że na pamiątkowej płycie nagrobnej znajdującej się na bytomskim cmentarzu widnieją zapisy, że jest tam pochowana córka Maria (zm. 1906), syn Hans (zm. 1911) i żona Dorothea (zm. 1950). Syn Reinhold został zakonnikiem i przebywał w klasztorze w Krzeszowie na Dolnym Śląsku. Później wystąpił z zakonu i założył własną rodzinę, ale nie doczekał się dzieci. W ten sposób nazwisko rodowe Georga wymarło. W 2024 r. Bytom odwiedzili wnukowie Dorothei czyli prawnukowie Georga.

Carl Brugger
   Urodził się w dniu 3 lipca 1853 r. w Ravensburgu. Mieszkał i uczył się w Monachium. Tam zdobył wykształcenie architektoniczne. Znalazł się na Górnym Śląsku, a konkretnie w Bytomiu. W 1901 r. został miejskim radcą budowlanym (niem. Stadbaurat). Miał ogromny wpływ na rozwój architektoniczny i przestrzenny Bytomia. Praktycznie wszystkie projekty budowy kolejnych obiektów w mieście przechodziły przez jego ręce i noszą jego podpis. Jednocześnie sam projektował. Był zakochany w secesji, więc jego obiekty noszą wyraźne cechy stylu secesyjnego. Często używanym przez niego w projektach surowcem była przepiękna glazurowana, klinkierowa cegła. Bruger stosował charakterystyczne motywy z cegieł klinkierowych o różnych kolorach. Tworzył nie tylko dla Bytomia, ale również dla Saarbrücken, gdzie zaprojektował ok. 20 budynków. Jeżeli chodzi o jego bytomskie dzieła, to możemy do nich zaliczyć:
· budynek Królewskiego Instytutu Higieny w Bytomiu (1902-1905), czyli obecna siedziba Sanepidu,
· budynek szaletu miejskiego w Bytomiu (projekt – sierpień 1905),
· kompleks budynków Krüppelheim zum hl. Geist (1911-1913), czyli późniejszy Szpital Górniczy.
· willa nadburmistrza Brüninga przy Al. Legionów 4,
· miejska oczyszczalnia ścieków przy ul. Łagiewnickiej 9 (1905),
· Szkoła Podstawowa nr 5 przy Alei Legionów (dawniej V Katholische Volksschule),
· Szkoła Podstawowa nr 2 przy Placu Klasztornym (dawniej Neuer Evangelische Schule), obecnie siedziba Poradni Psychologiczno-Wychowawczej i Technikum nr 4,
· budynek obecnego IV Liceum Ogólnokształcącego w Bytomiu (1902), dawniej Städtische Katholische Realschule, później Adolf-Hitler-Schule,
· rozbudowa Szkoły Podstawowej nr 4 przy ul. Chrobrego,
· plany zagospodarowania dzisiejszego Placu Akademickiego czy też Placu Słowiańskiego.
   Oprócz tego zaprojektował dla siebie willę, która nieco przekształcona istnieje do dnia dzisiejszego w Bytomiu przy ul. Powstańców Warszawskich 31 (wówczas Gartenstrasse 7). Wybudowano ją w 1911 r. Do dzisiaj jej fasadę zdobi napis z jego nazwiskiem. Wcześniej, przed wybudowaniem tej wilii, Bruggerowie mieszkali na tej samej ulicy, ale pod numerem 3. W 1918 r. przeszedł na emeryturę i wraz z żoną wyjechał z Bytomia do Monachium. Zmarł w dniu 12 marca 1935 r. w Monachium. Był człowiekiem, który miał niesamowity wpływ na wygląd ówczesnego o współczesnego Bytomia.