Kraszewskiego 2 – kamienica „Pod Murzynem”

Budynek wzniesiony w 1913 r., a jego architektem był Hans Wilk.

Hans Wilk urodził się w dniu 6 maja 1879 r. w Roszowickiem Lesie (powiat Koźle). Jego ojcem był Ludwig Wilk, a matką Anna, z domu Weleda. W okresie 20-lecia międzywojennego pełnił funkcję miejskiego architekta. W 1925 r. została przy obecnej ul. Olejniczaka wzniesiona willa, którą Hans zaprojektował dla własnych celów, a później odstąpił na bursę Polskiego Gimnazjum w Bytomiu. Willa zadziwia swoim rozmachem i wskazuje na znaczny poziom zamożności właściciela. To dzisiejszy bytomski Urząd Stanu Cywilnego. O Hansie tyle wiadomo, że studiował architekturę w Dreźnie i w Monachium. Po zakończeniu studiów otrzymał patent na nowatorski system stropów pustakowych, tzw. „System Wilk”. Pewnie to stało się podstawą zdobycia majątku. Prowadził firmę „Ludwig Wilk & Söhne”, która miała swoje oddziały w Roszowickim Lesie, Sosnowicach i w Bytomiu. On też zaprojektował przepiękną kamienicę położoną przy ul. Kraszewskiego 2, w której zamieszkał Rudolf Fischer, późniejszy projektodawca gliwickiego osiedla dla zasłużonych nazistów nazwanego później „Wilczym Gardłem”, a także kamienicę przy ul. Kraszewskiego 3. Obydwie, właściwie tworzące jedną całość, zostały wzniesione w 1913 r. Hans był nie tylko projektantem, ale również inwestorem obydwu kamienic.

Plan przedniej elewacji kamienicy przy ul. Kraszewskiego 2 wraz z podpisem Hansa Wilka

Głowa „Murzyna” nad wejściem do kamienicy

Kamienica nr 2 to budynek wzniesiony w 1912 r. na planie zbliżonym do kwadratu posiadający boczną oficynę wzniesioną na planie zbliżonym od trapezu. Kamienica posiada pięć kondygnacji przykrytych poddaszem, w tym bardzo wysoką kondygnację piwniczną, która mogła pełnić różne funkcje użytkowe. Oficyna posiada cztery kondygnacje. Elewacja obiektu posiada cechy stylu architektonicznego zwanego ojczyźnianym (niem. Heimatschutzarchitektur). Została wzbogacona dwoma wykuszami o wysokości trzech kondygnacji. Środkowy jest znacznie większy od bocznego. Nad częścią centralną kamienicy wznosi się przepiękny szczyt z oculusem. Bardzo charakterystyczny jest portal wejściowy ozdobiony głową Murzyna.

Hans był właścicielem tej kamienicy w latach 1912-1930. Później nie wiadomo, kto, a od 1395 r. do 1937 r. właścicielem był dr August Koj. Budynek został wzniesiony przez firmę Hansa, czyli „Ludwig Wilk & Söhne”.

Hans zmarł w Bytomiu w dniu 16 maja 1958 roku. To, że po wojnie jego imię zmieniono z Hans na Jan, to właściwie nie dziwi. Postąpiono tak z tysiącami przedwojennych mieszkańców Bytomia. Pytaniem pozostaje, dlaczego Hans, bądź co bądź osoba bardzo wpływowa w przedwojennym Bytomiu, pozostała w mieście w momencie, gdy zostało ono zdobyte przez Sowietów, a później przekazane polskiej komunistycznej administracji. Dlaczego nie wyjechał do Niemiec? Miał synów, ale był rozwiedziony. Gdy zmarł, chyba nie miał w Bytomiu nikogo bliskiego. Jedyna osoba, która się przyznała do znajomości z Hansem, to kobieta z Poznania, która wiekowo mogła być jego córką. On sam w chwili śmierci mieszkał w Bytomiu przy ul. Staszica 1.

Pomnik nagrobny Hansa (Jana) Wilka na cmentarzu przy ul. Kraszewskiego

Jego grób w formie obelisku znajduje się na cmentarzu przy ul. Kraszewskiego w Bytomiu. Jest pochowany niedaleko miejsca, gdzie stoją dwie zaprojektowane przez niego kamienice. Na obelisku umieszczona jest mała płaskorzeźba przedstawiająca architekta. Nie wiem, kto ją wykonał i czy Hans Wilk faktycznie tak wyglądał, ale w ogóle niewiele o nim wiemy… Podobno w okresie 20-lecia międzywojennego był bardzo propolskim urzędnikiem miejskim.

W tym budynku mieszkał architekt Rudolf Fischer, który m.in. zaprojektował „Wilcze Gardło” w Gliwicach. Niedaleko miasta Gliwice (w odległości ok. 7 km na zachód od miasta), w rejonie niepozornej wsi Smolnica (niem. Eichenkamp) znajduje się wybudowane w czasach III Rzeszy pokazowe osiedle SA nazywane roboczo „Mustersiedlung Eichenkamp” lub „SA-Siedlung Eichenkamp”, a później „Miastem Wiary” (niem. Glaubenstadt). Budowę „Wiernego Miasta” rozpoczęto w 1937 r. w ramach ogólnoniemieckiej akcji „Dankopfer der Nation”, na trudnym, zalesionym terenie. Miała to być „starogermańska wioska”. Odizolowane i spokojnie, wręcz sielankowe osiedle, które odpowiadało ideom narodowego socjalizmu i teorii o wyższości rasy aryjskiej. Osiedle miało się składać z około czterdziestu różnych typów domów. Zazwyczaj były to osobno stojące dwukondygnacyjne, niewielkie budynki mieszkalne, choć zdarzały się również domy bliźniacze lub kilkurodzinne. Każda mieszkająca w nich rodzina została dodatkowo obdarowana sporym ogrodem, którego powierzchnia wynosiła około 1000 m2. Wolnostojące domki jednorodzinne były zaprojektowane w taki sposób, że każdy z nich posiadał na parterowej kondygnacji dwa małe pokoje, kuchnię i aneks gospodarczy. W parterowej dobudówce znajdowała się łazienka lub kuchnia letnia, WC i pomieszczenie gospodarcze. Średnia powierzchnia zabudowy wynosiła od 70 do 90 m2. Domy posiadały prostą architekturę, która została odzwierciedlona w prostocie ich bryły i w oszczędności detali architektonicznych. Budowę osiedla rozpoczęto w 1937 r., a już w 1939 r. mieszkało tam pierwszych 26 mieszkańców. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że przy ich wyborze stosowano określone kryteria. Zapewne byli zasłużonymi członkami NSDAP, SA i SS.

Rudolf Fischer to architekt pochodzący z Katowic, po podziale Śląska zamieszkałym w Bytomiu przy Hakubastrasse 2. Pracował w firmie „Meyer’s Nachfolger”, po I wojnie założył własną spółkę „Baugeschäft Rudolf Fischer” z siedzibą w Katowicach, która w 1925 r. zmieniła nazwę na „Unia Budowlana” z siedzibą w Katowicach. Jego inne realizacje to: